بال ولو یا شیر توپی چیست؟

بال ولو یا شیر توپی (Ball valves) از مهمترین شیرآلات صنعتی و تجهیزات اصلی برای انسداد و تنظیم جریان سیال (نفت، گاز، بخار و …) در صنایع مختلف تبرید و تهویه مطبوع، پتروشیمی و … می باشند. در این شیرها به دلیل بالا بودن سرعت عملکرد و همچنین بهره بردن از طراحی ساده کاربردهای زیادی دارند.

بال ولوها یا شیرهای توپی، شیرهای دستی مناسبی برای جریان های دو طرفه هستند و دارای عملگرهای مختلفی برای کنترل مستقیم یا غیرمستقیم جریان می باشند اما به طور کلی در سیستم های کنترلی استفاده از این قطعه مناسب نمی باشد. این شیرها را می توان در خطوط مکش و تخلیه مبرد مایع در سیستم های سرمایش و تهویه مطبوع استفاده نمود. مهمترین شاخصه بال ولوها آن است که حداکثر آب بندی را در نشیمنگاه شیر دارند.

در شیرهای توپی از چرخش صفر تا نود درجه ای توپ داخلی نشسته بر روی سیت استفاده می شود. به طوری که با چرخش سیال (مبرد یا گاز، نفت، بخار و …) جریان را می توان مسدود یا باز کرد. در حالت باز، این نوع شیرها حداکثر دبی جریان را دارند. همچنین برای کار در محدوده دمایی بالا طراحی می شوند. بسیاری از شیر توپی ها به یک درپوش آب بندی شده یک تکه مجهزند تا از برداشته شدن غیرعمدی درپوش یا حرکت در حین کارکرد جلوگیری شود.

جنس بدنه بال‌ولوها می تواند از برنج، فولاد، استیل و … باشد. یکی از مهمترین نکات در انتخاب یک شیر توپی در نظر گرفتن سه معیار مهم درجه حرارت، سایز، فشار جریان سیال می باشد.

بال ولوها با طراحی خاصی که دارند، از آب بندی بسیار مناسبی برخوردار هستند بنابراین، در شرایطی که قطع و وصل جریان، بخصوص، حالت قطع کامل مدنظر است، شیر توپی گزینه مناسب تری نسبت به شیرهای سوزنی هستند. در مقابل، در موقعیتی که کنترل و تنظیم جریان هدف اصلی است شیرهای سوزنی عملکرد بهتری دارند.

مزایای بال ولو:

از جمله مزیت های بال‌ولوها می توان به موارد زیر اشاره نمود:

• باز و بسته شدن سریع
• قابلیت تحمل فشار نسبتا زیاد در جریان سیال
• قابلیت اطمینان از ساختار بسیار محکم آن بدون نیاز به نیروی گشتاوری بالا
• دارای طراحی متراکم و کم حجم می باشند.
• قابلیت کارکرد در سیستم های تبرید با مبردهای HCFC or HFC
• کارکرد آسان و هزینه پایین در نصب و اجرا دارند.
• امکان تشخیص چشمی باز یا بسته بودن شیر وجود دارد.

معایب بال ولو:

از جمله معایب بال ولوها می توان به موارد زیر اشاره نمود:

• برای انسداد و قطع جریان طراحی شده اند نه تعدیل آن، لذا قابلیت تنظیم و کنترل ضعیفی دارند.
• فاقد عبور جریان مخلوط مایع و جامد هستند. به علت نوع طراحی این شیرها (وجود بال Ball و سیت Seat) در صورت تجمع ذرات معلق و باقی مانده در محل سیت باعث نشت دریچه می شود.
• در بعضی از مواقع تمیز کردن بال ولوها دشوار می باشد.

نکات لازم جهت نصب بال ولو یا شیر توپی جوشی:

جوشکاری بال ولوها به لوله های انتقال مبرد به لحاظ احتیاط های لازم امکان پذیر است. در این خصوص باید اقداماتی برای اجتناب از گرم شدن قطعات صورت گیرد.

• یک پارچه نم دار یا یک خمیر عایق گرمایی را بین محل اتصال مسی و لوله مبرد قرار دهید.
• ابتدا لوله مسی و سپس رابط را گرم کرده و جوشکاری را انجام دهید تا اتصال کامل شود.
• هرگز شعله مستقیم را به سمت بدنه شیر نگیرید.
• از آنجایی که گرمای زیاد می تواند به شیر برقی ها آسیب برساند، توصیه می شود که از لحیم نقره استفاده شود.

از معتبرترین برندهای بال ولوهای صنعت برودت در ایران می توان بال ولوهای کستل، بال ولوهای هانگسن و بال ولوهای GMC را معرفی نمود.