زنجیره سرد و اهمیت آن

زنجیره سرد یا همان cold chain، یک زنجیره تامین با درجه حرارت کنترل شده است. زنجیره سرد در حقیقت فرایندی است که در آن یک محموله غذایی، کشاورزی یا بهداشتی را از همان ابتدای تولید تحت شرایط کنترل دمایی قرار می دهند. هدف از این کار کنترل کیفیت و جلوگیری از فاسد شدن محموله یا همان محصول اصلی است. زنجیره سرد شکسته نشده، مجموعه ای از اقدامات انبارش و حمل و توزیع کالا است که طی آن دمای محصول از لحظه تولید تا مصرف ثابت میماند. این کار به طولانی تر شدن مدت نگهداری و حفظ صحیح کالا در قفسه ها کمک می کند. کالا باید پس از تولید و انبارش اولیه در بهترین حالت ممکن به دست مصرف کننده (مشتری) برسد. در طی این فرایند جابجایی و نگهداری ناصحیح می تواند به کیفیت محصول آسیب وارد نماید. در طراحی زنجیره‌های سرد مجموعه ای از دستگاه های سرمایشی به مانند یخچال فریزرها، سیستم های برودتی و … مورد استفاده قرار می گیرد.

حفظ پایداری دمایی در ساخت زنجیره سرد یا همان cold chain بسیار مهم می باشد. این مهم به این معنی می باشد که از زمانی که محصول تولید می شود، باید تحت تدابیر دمایی مشخصی قرار گیرد. در مرحله بسته بندی و همچنین توزیع، نگهداری و انبارش حفظ این محدوده دمایی بسیار حائز اهمیت می باشد.

کلیه این اقدامات بایستی در شرایط انجماد انجام شود و بایستی توجه داشت که افت کیفیت در هر یک از مراحل، در مرحله  بعدی جبران پذیر نیست.

قوانین زنجیره سرد

بر اساس الزامات اتحادیه اروپا، دمای محصولات در مراحل مختلف باید ثبت گردد تا محقق گردد که در فرایند تحویل و حمل زنجیره سرد اختلالی ایجاد نشده است و دماهای تعیین شده رعایت گردیده است (قانون EWG 4/56 – 48 ژانویه 4556 و قانون EU به شماره 87/6559). علاوه بر آن، قانونی وجود دارد که براساس آن کلیه عوامل و عناصر زنجیره سرد بایستی به صورت خود کنترلی اقدام نمایند (قانون HACCP ،EWG/18/58 EU)

تجهیزات اندازه گیری و ثبت درجه حرارت باید مستقل از سیستم کنترل یخچال (46385 EN) باشد. براساس 48132 EN، سنسورهای سیستم های ثبت درجه حرارت باید به طور سالانه کالیبره شوند.

کاربردهای زنجیره سرد

شاید به یقین بتوان گفت از اصلی ترین کاربردهای زنجیره های سرد برای حمل و نقل محصولات دارویی می باشد. البته برخی از محصولات کشاورزی خاص، محصولات پروتئینی و دریایی، مواد غذایی منجمد، مواد شیمیایی و … را نیز باید به کمک زنجیره‌های سرد از بخش تولید به بخش توزیع منتقل کرد.

تجهیزات زنجیره سرما

برنامه‌ریزی های لازم برای ایجاد زنجیره سرد شامل موارد متعددی می باشد که به طور حتم آماده‌سازی زیر ساخت‌ها از مهمترین این موارد می باشد. که باید پیش از راه اندازی زنجیره سرد در نظر گرفته شود. تجهیزات زنجیره سرما که در بخش بهداشتی مورد استفاده قرار می گیرد به دو بخش ثابت و سیار یا متحرک تقسیم بندی می گردد. در زیر به آنها اشاره خواهیم نمود.

بخش ثابت عبارتند از:

• سردخانه (با دمای بسیار پایین (زیر ۸۰- درجه سانتی‌گراد))
• یخچال و فریزر (فریزرهای خیلی سرد کوچک و یخچال‌های یخ‌ساز (۱۴۰ لیتری) – یخچال
• نیتروژن مایع (LN2) و تجهیزات حمل و نقل و ذخیره‌سازی آن
• ژنراتور یا تابلو تبدیل برق شهری به ژنراتور بالعكس
• آلارم هشدار دهنده یا سیستم زنگ خطر برای فریزرها
• تجهیزات حفاظت شخصی (PPE) برای کار با فریزرها و نیتروژن مایع
• دماسنج و دیتا لاگرها (در صورت لزوم)

بخش سیار یا متحرک عبارتند از:

• ماشین های سردخانه دار
• کیسه‌های یخ (Ice Packs)
• کیف روزانه برای اقلامی همچون حمل واکسن (Day Carriers)
• یخچال دستی یا یخدان (Cold box)